CUNFERÈNTZIA ABERTA DE SA LIMBA SARDA

Su 4 de ledàmene in Casteddu, me in sa passigiada coberta de su Bastione de Saint Remy, s'at tentu sa primu Cunferèntzia Aberta de sa Limba Sarda, unu momentu de cunfrontu prevìdidu cun s'art. 6 de sa Lege Regionale 22 de su 2018 chi chistit s'amparu e promotzione de is limbas de Sardigna. Sa punna de sa manifestatzione fiat a tirare is summas de su traballu fatu in su tretu de sa comunicatzione, de s'istrutzione e de is servìtzios linguìsticos territoriales, pro bogare a pìgiu is puntos crìticos e cuncordare is inditos pro su benidore.

Maria Antonietta Piga at coordinadu is traballos abertos cun is saludos de s'Assessore de sa cultura Andria Biancareddu, de su sìndigu de Casteddu Paolo Trutzu e de su Segretàriu Generale de s'European Language Equality Network Davyth Hicks – sa retza de is limbas locales europeas -. Tando ant resonadu Renato Serra, diretore Generale de is benes Culturales cun una relata in contu de is primos annos de sa lege 22, Enrico Lobina, funtzionàriu de su Servìtziu Limba e Cultura sarda chi at relatadu s'istadu de is limbas de Sardigna in is canales de sa comunicatzione tragadas dae su bandu “Imprentas”, Cristiano Becciu funtzionàriu issu etotu in su matessi tretu chi at relatadu s'atividade de is ufìtzios linguìsticos a dies de oe, Ignazio Putzu, Diretore de su Dipartimentu de Lìteras, Limbas e Benes Culturale de s'Universidade de Casteddu chi at relatadu in contu a sa tzertificatzione de sa limba sarda, unu dispositivu nàschidu, a su pròpiu, pro more de sa lege de polìtica linguìstica agiudende su sardu e is àteros idiomas sardos a s'assentare in su paris de is àteras limbas reconnotas. Àteros contributos de importu sunt lòmpidos dae is faeddos de Sabrina Rasom, diretora de s'Istitutu de cultura ladina chi at faeddadu de is istrumentos de sa lege istatale 482/99 e dae Vittorio Dell'Aquila diretore de su Centru de Chirca pro du Plurilinguismu Europeu chi at batidu resonamentos de profetu in pitzus de sa pianificatzione linguìstica.

A coa de is assentos s'at primitziadu is arròllios de cunfrontu e dibata (workshop) partzidos cunforma a tres ispetzializatziones: unu workshop intregadu a su traballu de is Ufìtzios Linguìsticos, unu in contu de sa Tzertificatzione linguìstica e su de tres “Imprentas, contare su mundu cun is limbas de Sardigna”. Onniunu de is aprobiados nd'at pigadu parte cunforma a s'interessu e sa professione.

Acabbados is cunfrontos, is fatzilitadores chi ddos ant ghiados ant relatadu is chistiones essidas a pìgiu. De custas, pro is Ofìtzios Linguìsticos, is prus mannas pertocant sa “sighidura” de is progetos de is isportellos comunales chi bolent istitutzionalizados o a su mancu fatu a modu chi s'atividade non siat prus programmada annu annu ma mancari ònnia tres annos mìnimu e ancora s'at pedidu formatzione e agiornamentu pro istare paris a is tempos chi current.

Dae s'arròlliu de sa Tzertificatzione paret chi sa tenta istèrrida in pagu tempus dae RAS e UNICA est sighende bene cunforma a is previsiones e s'at a megiorare in caminu gràtzias a is consìgios regortos. In prus nch'at prègiu pro is resurtados lòmpidos dae is chi ant conchistadu sa tzertificatzione, pro sa cumpetèntzia chi ant dimustradu. Custu bolet nàrrere chi s'aficu est mannu e chi nch'at gente meda chi portat ispera in su benidore de sa limba.

Dae s'arròlliu Imprentas nde essit a pìgiu chi in custu campu puru s'agatant professionalidades de primore e meda sunt is progetos impunnados a torrare a conchistare s'aficu de is persones e de is pitzocos massimamente, sende issos su benidore de Sardigna.

Is resurtos ddos ant cummentados in una mesa tunda Carmen Botti, diretora Rai Sardigna, Vittorio Dell'Aquila, Antoni Niàtziu Garau, Micheli Ladu, Paola Pilia, giornalista Sardigna 1, Immacolata Pinto e sabrina Rasom ant postu a dibata is resurtados de is arròllios.

In serradura unu istravanadu Elio Turno Arthemalle acumpangiadu dae su sassofonista Emanuele Contis, at istèrridu unu monòlogu satìricu e ispassiosu in contu de sa vida de is chi turmentant ònnia die pro sighire a in antis sa limba locale.

Castiende-dda in su totu, custa Cuferèntzia Aberta, fiat profetosa no isceti pro sa possibilidade chi s'at tentu de resonare e de si cunfrontare chi s'at apòrridu a professionistas meda de sa limba sarda, chi ant pòtzidu avantzare ideas de megioramentu ma finas pro su sentidu de amigàntzia e de cummonia chi is ocasiones che a custa ocasionant intre sa gente chi sodigat in su pròpiu caminu de aficu e istima.

Càstia sa cunferèntzia Aberta registrada dae is telecàmeras de EjaTv

www.youtube.com/watch?v=jZRdTxmO6B4

Su 27 Abrile 2023 sunt 86 annos dae sa morte de Antoni Gramsci,  su filòsofu sardu connotu e istudiadu in totu su mundu. Una de is prus mentes illuminadas intre is pensadores de sa primu metade de su '900s e unu de is fundadores de su Partidu Comunista d'Itàlia in su 1921. Su regìmene fascista dd'at tìmidu a mesura chi dd'at dèpidu inserrare in presone cundandende-ddu, cun su Tribunale Ispetziale apenas postu a sètiu pro sa repressione polìtica, a prus 20 de annos de galera. Su fascismu ddu boliat torrare a nudda, in is ideas e in s'arresonu, ma Gramsci at pesadu una gherra intelletuale contras a s'annuddamentu e a sa repressione istudiende e iscriende muntones de aprofundimentos subra is prus de importu chistiones de s'ora.

Ma oe, nois che a isportellu linguìsticu pro sa promotzione de sa limba sarda, de Gramsci nos nde bogamus profetu cun unu de is prus avantzados resonamentos in contu de s'imparòngiu de is limbas a is pipios boddidu in sa regorta de is literas a is de domo. Giai a s'ora is babbos e is mamas  sardas fiant cumintzende a isceberare de non trasmìtere su sardu a is fìgios insoru ca ddos aiant cumbintos chi su sardu ddos podiat isturbare in s'imparòngiu de s'italianu. Gramsci etotu si nde fiat sapidu, cun su fìgiu, ca is pipios sunt che ispòngias e non tenent problemas a imparare limbas meda in su pròpiu tempus, e semper nde bogant profetu ca si fùrriant prus allutos e abbistos, antitzipende de aici is prus modernos istùdios in contu a s'ismànniu de is capatzitades cognitivas acapiadu a s'imparòngiu de is limbas.

Innoe a fatu sa tradutzione in sardu de sa lìtera originale, publicada in sa regorta "Chentu Lìteras a sos de domo" Gonàriu Franciscu Sedda (Domus de Janas 2013) e acontzada e normalizada dae s'Isportellu Linguìsticu pro su Sardu de su Comunu de Carbònia cunforma a sa norma ortogràfica "Limba Sarda Comuna".

Imparare a is pipos prus de una limba

Teresina istimada,

dae pagu dies isceti m'ant intregadu sa lìtera chi m'aias mandadu a Ùstica cun sa fotografia de Franco in intro. E aici a sa fine apo pòtzidu bìdere a su pitzocheddu tuo e pro issu ti fatzo totu is cumprimentos mios; m'as a mandare - berus? - finas sa fotografia de Mimì e tando mi nd'apo a pregiare meda. M'at ispantadu de a berus chi Franco, a su mancu castiende sa fotografia, assimiget pagu e nudda a is de domo: depet èssere chi at pigadu dae Paule e dae s'iscrìpia sua campidanesa e incapas finas maurreddina. E Mimì a chie assimìgiat? Mi depes iscrìere de is pipios tuos allonghiende-ti, si tenes ora, o a su mancu mi depes fàghere iscrìere dae Càrulu o dae Gratziedda.

Franco mi paret allutu e abbistu meda: penso chi siat giai chistionende a limba isorta. 

Ite chistionat? Deo ispero chi dd'ais a permìtere de chistionare in sardu e chi pro cussu non dd'ais a donare dispragheres.

Apo isballiadu deu etotu cando, a pipiedda, a Edmea non dd'apo permìtida de faeddare in sardu a praghere suo. Cussu at nòghidu a s'educatzione de sa mente sua e at trobeidu sa fantasia sua. Non depes fàghere custu isbàlliu cun is tuos. In antis de etotu ti naro chi su sardu non est unu linguàgiu, ma una limba vera e pròpia (mancari non tèngiat una literadura manna) e chi, podende, est cosa bona su de imparare a is pipios prus de una limba. A sighire agiungo chi s'italianu chi bos-àteros dd'ais a imparare, at a èssere una limba pòbera, non cumpleta, fata de cussas pagas frases e paràulas netzessàrias pro chistionare cun issu e duncas totu sestada cunforma a sa conca de unu pipiu.

Issu at a abarrare a oru de su mundu aunde bivet e dd'at a tocare de imparare duos linguàgios tzopos: unu linguàgiu italianu pro chistionare cun bos-àteros segundu su disìgiu bostru e unu linguàgiu sardu, imparadu a arrogos e a mùssios, pro chistionare cun is àteros pipios e cun sa gente chi atòbiat in sa ruga o in sa pratza. Cun totu su coro ti racumando de non fàghere cussu isbàlliu e de lassare chi fìgios tuos suant totu su sardismu chi bolent e crescant lìberos in s'ambiente naturale aunde sunt nàschidos; cussu non at a èssere de istorbu pro su benidore insoro:

a s'imbresse.

Dèliu e Giulianu fiant malàidos pagu tempus faghet: ddis est intrada, sa freba ispanniola; a su chi m'iscrient, immoe sunt torra istantàrgios e biatzeddos. Pro nàrrere, càstia a Dèliu: at incomintzadu a chistionare sa limba de sa mama, comente fiat naturale e netzessàriu, ma lestru-lestru rennesciat a imparare finas s'italianu e in prus cantaiat unas cantas cantzoneddas in frantzesu. E cun totu chi non si confundiat nen confundiat is paràulas de s'una e s'àtera limba. Deo bolia a dd'imparare sa cantzone "Lassa sa figu, pugione", ma mascimamente is tzias si sunt postas de traessu cun fortza. In su mese de austu passadu mi so ispassiadu meda cun Dèliu: fìamus una chida paris in su Trafoi (Sud Tirol), in una domita de massajos tedescos. Tando Deliu faghiat duos annos, ma a cherbeddu fiat crèschidu meda. Cantaiat cun fortza manna una cantzone: "A terra is paras, a terra is prèides", pustis cantaiat in italianu "Oh sole mio sta in fronte a te" e una cantzonedda frantzesa chi chistionaiat de unu molinu. Ddi agradaiat meda a chircare fràgulas in is litos e boliat andare semper a fatu de is animales. Dae s'amore pro is animales si nde bogaiat profetu in duos modos: in sa mùsica, ca s'ingeniaiat a sonare su pianu torra·nde-nche sa tonalidade musicale segundu is boghes de is animales, dae s'ursu baritonale a sa nota arta de su pugioneddu de pudda; e in su disinnu. In Roma, cando andaia anca est issu, ònnia die bisongiaiat a repìtere totu sa sèrie: primu si depiat pònnere su rellògiu de muru a pitzus de sa mesa faghende-ddi fàghere totu is mòvidas possìbiles; a pustis tocaiat a iscrìere una litera a sa giaja de parte de mama cun sa figura de is animales chi dd'aiant interessadu cussa die; a pustis galu si passaiat a su pianu e si faghiat sa mùsica sua segundu is boghes de is animales, a pustis galu si giogaiat in unos cantos modos.

Teresina cara, as naradu in sa litera tua chi sa prima chi apo iscrita deo dae Roma fiat prena de iscunfortu. Non credo chi siat mai istadu discunnortadu comente tue pensas. Cussa litera dd'apo iscrita de a berus in ocasione mala, in carchi modu; sa die prima m'aiant fatu ischire ca intro pagas dies dia èssere mòvidu a su Giùbaland, in Somália. De seguru cussu note apo pensadu a bastante a su chi su corpus meu podiat baliare, ca finas a s'ora no apo pòtzidu cumpudare s'aguantu meu chi mi creia pagu cosa; mancari dae cussa lìtera s'at iscoviadu cosa de su chi portaia in coro. Comente si siat depes crèere chi, finas si assora, comente tue naras, apo tentu unu pagu de iscunfortu, si nch'est passadu deretu-deretu e non est torradu prus. Bido is cosas comente sunt a is veras e so in paghe e, chene fàghere bisos de pipieddu, so cumbintu beru-abberu chi non so destinadu a mi nche pudrigare in presone.

Tue e is àteros depides chircare de allirgare a mama (dae issa apo retzidu una litera chi mi ponet in dificultade a ddi respòndere) e de dd'assegurare chi s'onorabilidade mia e sa sincheresa mia non sunt nudda in duda; deo so in presone pro chistiones de polìtica, non pro chistiones de onorabilidade. Mi creo de a berus chi is cosas siant a s'imbresse; si non dia èssere tentu in cunsideru s'onorabilidade mia, sa sincheresa mia, sa dinnidade mia, bògio nàrrere, si fia istètidu bonu a intrare in crise de cuscèntzia a tempus giustu e a cambiare parre, non mi nch'aiant arrestadu e non mi nch'aiant mandadu a Ústica, tanti pro bogare a campu is primas cosas chi mi benint a conca. De custu depides cumbìnchere a mama; est de importu mannu pro mime. Iscrie-mi e faghe-mi iscrìere dae totus; non apo prus bidu ne mancu sa firma de Gratziedda: cummente istat?

Abratzu a Paule cun afetu; tanti basos a tue e a is pipieddos tuos.

Antoni                     

A dies 26 de martzu de 1927

In contu de Antoni Gramsci, una biografia curtza.

Antonio Gramsci (Abas, 22 de ghennàrgiu 1891 – Roma, 27 de abrile 1937) fiat unu filòsofu, iscritore, polìticu e teòricu de sa polìtiga italiana. Fiat unu de is fundadores e lider de su Partito Comunista d'Itàlia in su 1921. 

Is iscritos suos sunt interessados in s'anàlisi de sa leadership culturale e polìtica e Gramsci si pigat a cunsideru pro èssere unu pensadore avantzadu e originale de sa traditzione Marxista. Unu de is prus de importu contributos suos est su cuntzetu de egemonia culturale che a mèdiu de is classes dominantes pro impònnere a is classes subalternas unos valores, fatende-ddos passare comente universales, ma chi servint a mantènnere s'istadu de sa sotziedade capitalista.

Impresonadu suta su regime fascista de Benito Mussolini, est mortu apenas essidu dae su presone, aunde, tra su 1929 a su 1935, aiat iscritu subra de diversos argumentos. Is iscritos a poi ddos ant regortos in sa sèrie "Quaderni del carcere" essida in versiones diferentes dae su pustisgherra.